ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΦΥΛΟΥ ΚΑΙ ΙΣΟΤΗΤΑΣΕΠΕΑΕΚ

Εκδηλώσεις

Διημερίδα:

Δημοτικό σχολείο στο Wolverhampton της Αγγλίας [1916]Φύλο και Εκπαίδευση

3-4 Ιουνίου 2004
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Παραλιακό Συγκρότημα, Αμφιθέατρο Σαράτση

Περιλήψεις των εργασιών

Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Διερευνώντας το φύλο στο σχολικό πλαίσιο: νεότεροι θεωρητικοί προβληματισμοί και μια σύνοψη της πρόσφατης ελληνικής έρευνας

Η εισήγηση στοχεύει α) να παρουσιάσει τις νέες τάσεις που επικρατούν στη διεθνή βιβλιογραφία, όσον αφορά στη διερεύνηση του παράγοντα φύλο στην εκπαίδευση και β) να συζητήσει τα αποτελέσματα της έρευνας για το φύλο στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα
· θα παρουσιαστεί το θεωρητικό πλαίσιο, με βάση το οποίο η φεμινιστική οπτική στρέφεται στη μελέτη των εφηβικών ταυτοτήτων φύλου και στον τρόπο που αυτές κατασκευάζονται κοινωνικά, μέσα από τους κυρίαρχους λόγους του σχολείου και της οικογένειας
· θα συζητηθούν οι επιπτώσεις που η μελέτη της ανδρικής ταυτότητας έχει για τη φεμινιστική έρευνα
· θα παρουσιαστούν κριτικά τα πρόσφατα ευρήματα της ελληνικής φεμινιστικής έρευνας για το φύλο στην εκπαίδευση, έτσι ώστε να διαμορφωθεί μια όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα για τον τρόπο με τον οποίο το σύγχρονο ελληνικό σχολείο προωθεί ηγεμονικές ανδρικές και γυναικείες ταυτότητες και επεξεργάζεται τις αλλαγές στις ζωές των κοριτσιών και των γυναικών.

Λ. Φρόση, Γλωσσικά-ερμηνευτικά ρεπερτόρια εκπαιδευτικών για τα φύλα: κατασκεύαζοντας τα αγόρια και τα κορίτσια

Στην εισήγηση θα παρουσιαστούν ερευνητικά ευρήματα που προέκυψαν στο πλαίσιο έρευνας με θέμα, μεταξύ άλλων, τα γλωσσικά-ερμηνευτικά ρεπερτόρια από τα οποία αντλούν οι εκπαιδευτικοί, όταν μιλούν για τα φύλα στην εκπαίδευση. Στην έρευνα πήραν μέρος 40 εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, οι οποίοι/ες συμμετείχαν σε ομαδικές συνεντεύξεις εστίασης, αμιγείς ως προς το φύλο και τη βαθμίδα εκπαίδευσης. Η εισήγηση δίνει έμφαση στα ρεπερτόρια που χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί, καθώς μιλούν για τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, τις συμπεριφορές και τις ακαδημαϊκές επιδόσεις των μαθητών και των μαθητριών, και στις συνέπειες των ρεπερτορίων αυτών.

Δ. Κογκίδου, Σπουδές "Φύλου και Ισότητας" στα Ελληνικά Α.Ε.Ι. στον 21ο αιώνα. Υπόσχεση αλλαγής στην ακαδημαϊκή ζωή και γνώση;

Η νέα χιλιετία και η έναρξη στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ των προπτυχιακών διατμηματικών προγραμμάτων σπουδών για θέματα φύλου και ισότητας σηματοδοτούν τη ‘‘θεσμοθέτηση’’ των Γυναικείων Σπουδών ή/και Σπουδών Συγκρότησης της Ταυτότητας των Φύλων στα Α.Ε.Ι., ενώ, ταυτόχρονα μας προκαλούν για απολογισμούς προόδου, προτάσεις για νέες κατευθύνσεις στο μέλλον και προγνώσεις.
Με βάση προηγούμενες εμπειρίες εγκαθίδρυσης Γυναικείων Σπουδών, τις αντιστάσεις στην εφαρμογή και τη δυναμική τους διερευνώνται ορισμένα ζητήματα σχετικά με τη θέση των Γυναικείων Σπουδών στα Ελληνικά Πανεπιστήμια, όπως:
Αν και δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα τυπικό παράδειγμα ανάπτυξης των γυναικείων σπουδών στην Ελλάδα δικαιολογείται αισιοδοξία από τον απολογισμό της λειτουργίας τους στα ελληνικά πανεπιστήμια στη δεκαετία του 90; Είναι ένας απολογισμός επιτυχίας; Κατοχυρώθηκαν θεσμικά ή η θέση τους είναι εύθραυστη στο επίπεδο αυτό; Πρόσφεραν τη δυνατότητα ανάπτυξης ενός φεμινιστικού παραδείγματος στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη των προγραμμάτων σπουδών; Αποτέλεσαν πρόκληση για αλλαγές τόσο στα θέματα, στο περιεχόμενο των γνωστικών αντικειμένων και τη διαδικασία διδασκαλίας, όσο στην οργάνωση των σπουδών; Έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αλλαγή του εκπαιδευτικού τοπίου παρέχοντας την δυνατότητα για διεπιστημονική και διεθνή προσέγγιση των θεμάτων; Έδρασαν μεταρρυθμιστικά στην οργάνωση της πανεπιστημιακής ζωής και γνώσης, καθώς και στη ζωή των γυναικών πανεπιστημιακών και των φοιτητριών; Υπάρχουν δείγματα τέτοιας προοπτικής για το μέλλον;
Κάτω από ποιες προϋποθέσεις(στη παρούσα φάση) μπορούν να ενδυναμωθούν, ώστε να αποτελέσουν 'υπόσχεση" αλλαγής στην ακαδημαϊκή ζωή και γνώση;

Δ. Κακανά και Μ. Ποιμενίδου, Στερεότυπη χρήση του χώρου από αγόρια και κορίτσια στο νηπιαγωγείο

Σύγχρονες μελέτες αναδεικνύουν ότι ο σχολικός χώρος δεν είναι ουδέτερος αλλά ότι επενδύεται με χαρακτηριστικά κοινωνικά, συναισθηματικά, θεσμικά (Γερμανός) και ότι η χρήση του παραπέμπει σε κοινωνικές τάξεις πραγμάτων. Αντίστοιχα είναι ευρέως γνωστό ότι οι ιδέες των παιδιών για το ρόλο του φύλου είναι συνέπεια της ενεργούς δόμησης της εμπειρίας από το ίδιο το παιδί (Kohlberg) καθώς και ότι η κοινωνική μάθηση αποκτάται μέσω άμεσης παρατήρησης και ενίσχυσης (Bandura).
Σκοπός της έρευνας αυτής είναι η καταγραφή των στερεότυπων χρήσεων του χώρου όπως αυτή εμφανίζεται στο ελεύθερο πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου. Επίσης αποσκοπεί στη μελέτη της αλληλεπίδρασης της παιδαγωγικής διαδικασίας, της καταλληλότητας του σχεδιασμού του χώρου και των στερεότυπων αντιλήψεων των εκπαιδευτικών για το ρόλο του φύλου.
Το δείγμα της έρευνας αποτελούν 40 τάξεις Νηπιαγωγείου στην περιοχή της Μαγνησίας. Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της συστηματικής παρατήρησης καθώς και με συνεντεύξεις σε παιδιά και νηπιαγωγούς. Τα πρώτα δεδομένα δείχνουν τη σημαντικότητα του ρόλου του εκπαιδευτικού και των αντιλήψεων που έχει σε σχέση με το φύλο και την επίδραση/συσχέτιση αυτών των αντιλήψεων τόσο στην οργάνωση του χώρου όσο και στην χρήση του από τα παιδιά.

Ε. Σταυρίδου, Κορίτσια και εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες: το πρόβλημα αρχίζει από νωρίς.

Η σχέση των κοριτσιών και των γυναικών με τις Φυσικές Επιστήμες και την Τεχνολογία αποτελεί τα τελευταία χρόνια αντικείμενο συστηματικής μελέτης και προβληματισμού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλοι διεθνείς οργανισμοί έχουν εντοπίσει πληθώρα προβλημάτων που με αφετηρία διάφορες στερεοτυπικές αντιλήψεις για το ρόλο και τις ικανότητες των δύο φύλων, οδηγούν στην εμφάνιση αρνητικών στάσεων των κοριτσιών απέναντι στις Φυσικές Επιστήμες (Φ.Ε.) και την Τεχνολογία και καταλήγουν στη σημαντική υπο-εκπροσώπηση των γυναικών σε σχετικούς επιστημονικούς κλάδους, σε ανώτερες θέσεις σε ΑΕΙ και σε άλλα ερευνητικά ιδρύματα, καθώς και σε κέντρα λήψης αποφάσεων. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών η Ε.Ε. έχει εκδώσει αρκετές οδηγίες που στοχεύουν μεταξύ άλλων στην ανάπτυξη θετικών μέτρων παρέμβασης στην εκπαίδευση.
Στην εργασία αυτή παρουσιάζονται και συζητώνται δεδομένα από δύο εμπειρικές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της ελληνικής εκπαίδευσης, με στόχο τον εντοπισμό και την καταγραφή, στερεοτυπικών αντιλήψεων για το φύλο και τις Φ.Ε., καθώς και τη μελέτη στάσεων και προβλημάτων που σχετίζονται με αυτές.
Η πρώτη έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια γραπτού ερωτηματολόγιου στο οποίο απάντησαν 274 εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (123 άνδρες και 151 γυναίκες) και είχε ως στόχο να ανιχνεύσει δυσκολίες, ιδιαιτερότητες και προβλήματα στη σχέση των εκπαιδευτικών με τις Φ.Ε. και τις επιπτώσεις τους στη διδασκαλία.
Στη δεύτερη έρευνα συμμετείχαν 203 μαθητές και μαθήτριες της Ε΄ και Στ΄ τάξης του Δημοτικού σχολείου, που απάντησαν σε γραπτό ερωτηματολόγιο, μετά την ολοκλήρωση ενός εποικοδομητικού τύπου προγράμματος διδασκαλίας των Φ.Ε., στο πλαίσιο του οποίου εφαρμόστηκαν διαδικασίες συνεργατικής μάθησης.

Ε. Τρέσσου, Τα δύο φύλα σε βιβλία Μαθηματικών

Όλα τα βιβλία, και τα βιβλία των Μαθηματικών, λένε μια ιστορία για τους ανθρώπους, για τις μεταξύ τους σχέσεις, για τις σχέσεις με το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον τους. Τα κείμενα των βιβλίων περιέχουν ειδική ακαδημαϊκή γνώση για το γνωστικό αντικείμενο και γενική γνώση για τον κόσμο. Τα παιδιά μέσα από τα βιβλία των Μαθηματικών μαθαίνουν να κάνουν πράξεις και να λύνουν προβλήματα αλλά μέσα από τα ίδια βιβλία μαθαίνουν και πως είναι φτιαγμένος ο κόσμος. Τα βιβλία των Μαθηματικών είναι κατ’ αυτόν τον τρόπο ένας παράγοντας κοινωνικοποίησης. Από τη στιγμή που ο κόσμος που περιγράφεται και απεικονίζεται στα βιβλία κατοικείται από άνδρες και γυναίκες, κορίτσια και αγόρια, ο τρόπος με τον οποίο τα φύλα παρουσιάζονται στα κείμενα και τις εικόνες των βιβλίων αντικατοπτρίζει και τη φύση της κοινωνίας στην οποία μαθητές και μαθήτριες ζουν.
Η ανακοίνωση αφορά στον εντοπισμό και καταγραφή του τρόπου με τον οποίο παρουσιάζονται τα δύο φύλα στα κείμενα και στην εικονογράφηση βιβλίων Μαθηματικών για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και στις πιθανές επιπτώσεις σε μαθητές και μαθήτριες. Οι κατηγορίες ως προς τις οποίες εξετάζονται οι τρόποι με τους οποίους προβάλλονται τα δύο φύλα από τα βιβλία είναι: (α) Η γλώσσα που χρησιμοποιείται στα κείμενα των βιβλίων, (β) Η συχνότητα εμφάνισης των δύο φύλων, (γ) η επαγγελματική απασχόληση και (δ) οι δραστηριότητες στις οποίες παίρνουν μέρος μέσα και έξω από το σπίτι τα δύο φύλα.

Α. Χρονάκη, Κοινωνικό Φύλο - Ισότητα - Μαθηματική Παιδεία: Ξαναδιαβάζοντας τα ερευνητικά δεδομένα

Τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες έχει πραγματοποιηθεί σειρά ερευνών οι οποίες στοχεύουν να διερευνήσουν ή να ανιχνεύσουν την επίδοση των κοριτσιών και των αγοριών στα σχολικά μαθηματικά καθώς και την συμμετοχή τους στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση ή την επιλογή τους για επαγγελματική εργασία ή καριέρα στο χώρο των θετικών επιστημών. Ενώ οι ποσοτικές αναλύσεις δείχνουν ότι η ανισότητα στα δύο φύλα σχετικά με την επίδοση σε συγκεκριμένες μαθηματικές περιοχές είναι πλέον μηδαμινές, η πραγματικότητα, μέσα από τον αφηγηματικό λόγο κοριτσιών και αγοριών, δείχνει ότι έμφυλες διαφορές συνεχίζουν να υπάρχουν και να προδιαγράφουν έντονα τις επιλογές των μαθητών και των μαθητριών για ενασχόληση ή όχι με τα μαθηματικά ως αντικείμενο ψυχαγωγίας, μελέτης ή σπουδών.

Badal khan Baluch, "Female Literacy and Female Emancipation: A Study from Balochistan in Pakistan"

Balochistan, the western province of Pakistan, makes 43 percent of Pakistan's total landscape but only five percent of its population. Due to particular politico-economic reasons Balochistan has remained under-developed and backward even in modern times and people have remained backward in all fields of life. As a consequence, the ratio of literacy has remained one of the lowest in the region. It was estimated at around 10 percent for males and less than one percent for females in certain districts as recently as the turn of the 20th century. However, during recent years, some foreign donor agencies have provided limited funding with specific attention given to female literacy. For the first time in Balochistan's history girls have started attending schools and, those with basic education, have found jobs as school teachers in girl schools or as nurses and midwives at local hospitals. With the obtaining of some basic education and bringing of some earnings to their households, their role and position has considerably changed in the society where women were always considered permanent dependents - first to their fathers and brothers, and then to their husbands and sons.
However, at the same time, there has been a strong re-emergence of Islamic fundamentalism during the last few decades denying basic human rights to the female population and opposing female's attending schools arguing that it will lead them towards immorality and away from basic Islamic values. Keeping in mind these two contradictory developments in the region this article will discuss the new changes in Baloch society and argue how a decisive role could the literacy play for Baloch women in their march towards emancipation and in obtaining equal rights in all walks of life.

Θ. Σ. Παυλίδου, Γλωσσικοί χώροι δόμησης και αναπαράστασης του φύλου: η περίπτωση του ελληνικού λεξιλογίου

Οι διαφορετικές αναγνώσεις των ‘γλωσσικών χώρων’ αντικατοπτρίζουν τη μεταβαλλόμενη σχέση της Γλωσσολογίας με το αντικείμενό της και ταυτόχρονα σημασιοδοτούν διαφορετικά το δίπολο ‘γλώσσα-φύλο’ (και, κατ’επέκταση το ‘φύλο’). Έχοντας τοποθετήσει τη διαλεκτική σχέση δόμησης και αναπαράστασης στο πλαίσιο αυτό, η ανακοίνωση επικεντρώνεται στην αναπαράσταση των φύλων στο ελληνικό λεξιλόγιο, βάσει μιας πρόσφατης εξαντλητικής έρευνας των ουσιαστικών που περιλαμβάνει το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, και εξετάζει το ζήτημα του σεξισμού στην ελληνική γλώσσα.

Ρ. Τσοκαλίδου, Ζητήματα Φεμινιστικής Γλωσσολογίας:Τι μάθαμε από τις γυναίκες για τη γλώσσα

Oι φεμινίστριες γλωσσολόγοι έχουν πολλές φορές κατηγορηθεί ότι σπαταλούν τον χρόνο τους σε θέματα που είναι ασήμαντα. Όπως γράφει και η Deborah Cameron (1992) η κοινή γνώμη συχνά θεωρεί ότι η ενασχόλησή μας με τις λέξεις δε συμβάλλει ουσιαστικά στην καταπολέμηση της κοινωνικής αδικίας. Οι φεμινίστριες μας καλούν να ασχοληθούμε με ζητήματα που αφορούν την εργασία, την ανεργία ή τη βία στην οικογένεια, ενώ πολλοί συνάδελφοι γλωσσολόγοι βρίσκουν ότι η γλωσσολογία συσχετίζεται με το φεμινισμό, όπως θα μπορούσε να συσχετιστεί με την κηπουρική. Η απάντηση των φεμινιστριών γλωσσολόγων, κατά τις τελευταίες δύο κυρίως δεκαετίες, υπήρξε όμως αποφασιστική και σίγουρα πειστική, με αποτέλεσμα η φεμινιστική κριτική στον χώρο της γλωσσολογίας να έχει διαδοθεί τόσο, ώστε πολλές από τις θέσεις και τις προτάσεις της να είναι πλέον ευρέως διαδεδομένες, τόσο εντός όσο κι εκτός της επιστήμης της γλωσσολογίας.
Στην παρούσα ανακοίνωση θα αναφερθώ στις βασικές θέσεις της φεμινιστικής γλωσσολογίας, δίνοντας έμφαση στις γλωσσικές και επικοινωνιακές δυνατότητες που που ήρθαν στην επιφάνεια μέσα από τη φεμινιστική κριτική της γλώσσας, σε μονόγλωσσα και δίγλωσσα περιβάλλοντα, ζητήματα που προέκυψαν από θεωρητικές και εφαρμοσμένες προσεγγίσεις.

Δ. Κάββουρα, Έμφυλη διάσταση στα διαθεματικά προγράμματα για την ιστορία

Στην εργασία αυτή επιχειρείται, μέσα από τα Διαθεματικά και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών ιστορίας, κοινωνικής και πολιτικής αγωγής, η ανάδειξη της προσχηματικής ουδετερότητας, των σιωπών και των αντιφάσεων ως προς την ισότητα εκπαίδευσης των δύο φύλων. Υπογραμμίζονται η περιορισμένη αναφορά αφηγηματικών γυναικείων προσώπων στο χώρο του μυθολογικού φαντασιακού και του οικογενειακού βίου καθώς και η παντελής απουσία γυναικείων προτύπων στο δημόσιο βίο.

Μ. Ρεντετζή, Το επιστημονικό εργαστήριο μέσα από την προοπτική του φύλου: το παράδειγμα του Ινστιτούτου Ραδιενέργειας της Βιέννης του μεσοπολέμου

Κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα το ανδροκρατικό κοινωνικό σύστημα των φυσικών επιστημών περιόριζε τη συμμετοχή των γυναικών στην έρευνα. Ωστόσο το Ινστιτούτο Ραδιενέργειας της Βιέννης από το 1920 έως και το 1938 αποτελεί μια παράδοξη εξαίρεση στον κόσμο της φυσικής. Ως ένα από τα τέσσερα σημαντικά εργαστήρια έρευνας ραδίου στην Ευρώπη, το Ινστιτούτο συγκέντρωσε ένα μεγάλο αριθμό γυναικών-το ένα τρίτο αυτών που εργάζονταν στο εργαστήριο ήταν γυναίκες-οι οποίες συμμετείχαν ενεργά τόσο στην πειραματική έρευνα όσο και στην διαχείριση του Ινστιτούτου. Η έρευνά τους ήταν συγκρίσιμη με αυτή των ανδρών συναδέλφων τους και οι ίδιες έγιναν γνωστές στην διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα ως επιστημόνισσες, ανατρέποντας έτσι το στερεότυπο ρόλο των γυναικών στο εργαστήριο ως τεχνικό προσωπικό. Στην ανακοίνωσή μου εξετάζω την περίπτωση του Ινστιτούτου Ραδιενέργειας σε συνάρτηση με την πολιτική κατάσταση της Βιέννης στην περίοδο του μεσοπολέμου όπως επίσης και με την πειραματική κουλτούρα του εργαστηρίου παίρνοντας υπόψη τη ιδιομορφία του κλάδου της ραδιενέργειας.

Μ. Ρεπούση, Φύλο και ιστορική εκπαίδευση.Οι μικρές σιωπές και οι μεγάλες τους συνέπειες

Η ιστορία συνδέεται άμεσα με τη φυσιογνωμία των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών και την ταυτότητα των υποκειμένων -συλλογικών και ατομικών- που λειτουργούν στο πλαίσιο τους. Η αναζήτηση της ιστορίας των ομάδων, εθνικών, πολιτισμικών, κοινωνικών από τη στιγμή που αυτές συγκροτούνται ως ομάδες συνδέεται με το παρόν τους και τη διεκδίκηση της ορατότητάς τους στο πολιτικό, κοινωνικό σκηνικό.
Η ιστορική εκπαίδευση σιωπά φαινομενικά ως προς τα φύλα. Η ιστορία που διδάσκεται στο πλαίσιο της τυπικής εκπαίδευσης αλλά και οι άτυπες, και πρωτοπόρες ως προς τις παιδαγωγικές στρατηγικές άτυπες μορφές εκπαίδευσης προβάλλον το παρελθόν ως άφυλο, στην πραγματικότητα όμως το διευθετούν έμφυλο με ενσωματωμένη και αποδεκτή την ιεραρχία των φύλων.
Η παρούσα ανακοίνωση στοχεύει στην ανάδειξη του σεξιστικού χαρακτήρα της ιστορικής εκπαίδευσης και στην επισήμανση των επιπτώσεων που έχει το φαινόμενο για την ανάπτυξη των παιδιών και τις σχέσεις ανάμεσα στα φύλα.

Ε. Σταυρουλάκη, Η καλλιέργεια της ισότητας των φύλων στα πλαίσια ενός σχεδίου εργασίας με παιδιά προσχολικής ηλικίας

Η εισήγηση αναφέρεται σε ένα σχέδιο εργασίας που διαμορφώθηκε με σκοπό την καλλιέργεια της ισότητας των σχέσεων των δύο φύλων σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (5-6χρ.). Για το λόγο αυτό, σχεδιάστηκαν συγκεκριμένες δραστηριότητες με σαφείς στόχους, μέσα από τις οποίες τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα της επικοινωνίας, έκφρασης, διερεύνησης και κριτικής αντίληψης. Στα πλαίσια της Γλώσσας - Επικοινωνίας - Μαθηματικών -Περιβάλλοντος, επιχειρήθηκε μέσα από τις νοητικές διεργασίες των μαθητών η σαφής απεικόνιση των γνώσεών τους σχετικά με τα δύο φύλα ειδικά στον τομέα των επαγγελμάτων. Προσεγγίζοντας τα νήπια μέσα από την Έκφραση και Δημιουργία, προσπαθήσαμε να τους δώσουμε τη δυνατότητα να εκφράσουν στάσεις, αξίες και συμπεριφορές μέσα από δραστηριότητες αισθητικής αγωγής. Τέλος, τα νήπια με τις κινητικές δεξιότητες που κατέχουν, σε συνδυασμό με πολιτιστικές δραστηριότητες, δίνουν παραστατικά μία σαφή εικόνα για τις σχέσεις των δύο φύλων με τα επαγγέλματα, μέσα από το παρόν σχέδιο εργασίας.

Σ. Ζιώγου-Καραστεργίου και Κ. Ι. Δαλακούρα, Η διάσταση του φύλου στο επάγγελμα των εκπαιδευτικών: Υποκειμενικότητα, φροντίδα, επαγγελματισμός

Στο πλαίσιο της εισαγωγής της διάστασης του φύλου στη θεωρητική και ερευνητική προσέγγιση των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών και ειδικότερα της Παιδαγωγικής και της εκπαίδευσης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει αφενός, το περιεχόμενο των εννοιών της υποκειμενικότητας, του επαγγελματισμού και της φροντίδας, όπως φαίνεται να διαμορφώνεται μέσα από τη σύγχρονη πολιτική θεωρία (ειδικότερα, της φιλελεύθερης δημοκρατίας), την εκπαιδευτική πολιτική, τις κοινωνιολογικές θεωρήσεις και τη φεμινιστική κριτική και αφετέρου, η χρήση τους ως θεωρητικών παραμέτρων στη διερεύνηση των κατηγοριών “ταυτότητας”.
Η διερεύνηση του περιεχομένου των εννοιών αυτών στην κατηγορία ταυτότητας “επαγγελματίας” αναδεικνύει τις διαφορές, μέσα από το δυϊσμό του φύλου (“άνδρας” - “γυναίκα”), στην αυτοαντίληψη της επαγγελματικής ταυτότητας του/της εκπαιδευτικού, και συνεπώς, στην αντιμετώπιση και στην άσκηση του επαγγέλματος.
Στην προτεινόμενη εισήγηση θα παρουσιαστούν τα συμπεράσματα μιας πρώτης διερεύνησης του περιεχομένου των προαναφερόμενων εννοιών (της υποκειμενικότητας, του επαγγελματιμού και της φροντίδας), όπως αυτό παρουσιάζεται να υπεισέρχεται στην επιλογή του επαγγέλματος των φοιτητριών του τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ.

Κ. Βασιλικού, Μετανάστριες, εκπαίδευση και αγορά εργασίας: παρατηρήσεις από μια έρευνα με βιογραφική μέθοδο

Πρόκειται για μια έρευνα, η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο διδακτορικής διατριβής που αφορούσε γυναίκες μετανάστριες στην Ελλάδα, προερχόμενες από τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Στο πλαίσιο δέκα συνεντεύξεων, βασισμένων στη βιογραφική μέθοδο, ζητήθηκε από τις ερωτώμενες γυναίκες να διηγηθούν τη ζωή τους, ξεκινώντας από τα παιδικά τους χρόνια στη χώρα όπου γεννήθηκαν έως την άφιξη και διαμονή τους στην Ελλάδα. Ένα μέρος αυτών των «ιστοριών ζωής» ήταν αφιερωμένο στις σπουδές και την εκπαίδευση των εν λόγω γυναικών και ένα ακόμη μεγαλύτερο στις δυνατότητες και τις συνθήκες εργασίας στην χώρα υποδοχής, την Ελλάδα.
Με την έρευνα αυτή εξετάζουμε, μεταξύ άλλων, τη σχέση εκπαίδευσης, φύλου και αγοράς εργασίας, στις γυναίκες μετανάστριες. Οι πρώτες ενδείξεις μας επιβεβαιώνουν τη φράση του γνωστού κοινωνιολόγου, γερμανού διανοητή της σύγχρονης κοινωνίας, Ulrich Beck, ότι η «εκπαίδευση δεν διασφαλίζει τίποτε» στο περίφημο βιβλίο του, Η κοινωνία της διακινδύνευσης. Σε αυτή την κοινωνία, όμως, όπως περιγράφεται από τον συγγραφέα, η ισότητα στην εκπαίδευση ανδρών και γυναικών (και μεταναστριών) διασφαλίζει την «βιογραφική ορατότητα» των ανισοτήτων τόσο στην οικογένεια όσο και στην εργασία. Η συνεπαγόμενη θέση είναι η ακόλουθη: η εκπαίδευση μπορεί να βοηθήσει στη συνειδητοποίηση των ανισοτήτων και των διακρίσεων εις βάρος πληθυσμιακών ομάδων.

Α. Χρήστου, Ταυτότητες, Φύλο, Εκπαίδευση: Εμπειρίες, Ερμηνείες και Κατασκευές Μετανάστευσης και Παλιννόστησης

Το μεταναστευτικό φαινόμενο ως πραγματικότητα και ως διαδικασία καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την ιστορική διαμόρφωση του 20ου αιώνα και αναπόφευκτα συνέβαλε στην εξέλιξη των δημογραφικών, οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών της εποχής μας. Οι μαζικές πληθυσμιακές μετακινήσεις του 20ου αιώνα διέγραψαν μία πορεία μεταλλαγής της ευρύτερης κοινωνικής πραγματικότητας τόσο στις χώρες υποδοχής όσο και στις χώρες αποστολής μεταναστών και οδήγησαν στον επαναπροσδιορισμό των θέσεων, αλληλεπιδράσεων, ρόλων και αναπαραστάσεων των συλλογικών ομάδων, ατόμων και εννοιών που σχετίζονται με αυτές τις διαδικασίες.
Η αλληλεπίδραση, πρωτίστως στον οικογενειακό και δευτερευόντως στον κοινωνικό χώρο, είναι το ειδικότερο αντικείμενο της έρευνας επειδή ακριβώς οι δύο αυτές σφαίρες αντιπροσωπεύουν τα πλέον σταθερά σημεία αναφοράς. Εξετάζοντας και αναλύοντας τις οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις (εργασία, εκπαίδευση, παράδοση, θρησκεία, κτλ) κατανοούνται και οι διεργασίες συλλογικής ταυτοποίησης οι οποίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τους όρους αυτούς.
Στα πλαίσια της ανακοίνωσης θα επιχειρήσω να παρουσιάσω τις κύριες θεματικές που συγκροτούνται κατά τη διάρκεια αυτής της αλληλεπίδρασης μεταξύ κοινωνικής δράσης και κοινωνικών θεσμών σε διαρκή διαντίδραση και διάδραση καθώς η διαλεκτική της ταυτότητας και η αναζήτηση εθνοτοπικής προσαρμογής συντελείται και μέσα από την εκπαίδευση και αποτελεί έκφραση κριτικής αμφισβήτηση του εκπαιδευτικού χώρου. Παράλληλα, ζητήματα κατασκευής και οριοθέτησης κοινωνικού φύλου θέτουν στο προσκήνιο προβληματισμούς σχετικά με τις σύγχρονες θεωρήσεις συγκρούσεων γενεών, διαπολιτισμικών και εθνοπολιτισμικών ενοιολογήσεων σε μία «σύγχρονη» Ελλάδα που διαρκώς αλλάζει, σε μία μεταβαλλόμενη συγκυρία κοινωνικο-ιστορικών συντελεστών σε διαρκή αναζήτηση της ίδιας της θέσης της Ελλάδας στην Ευρώπη, στην Δύση, στα Βαλκάνια, ως μία χώρα, πλέον, εισαγωγής μεταναστών και νέων πρακτικών. Το πρωτότυπο εμπειρικό υλικό επιχειρεί να θέσει τέτοιου είδους ερωτήματα και να επισημάνει ανατρεπτικά και ταυτόχρονα κομβικά σημεία αναζήτησης μεθόδων και γραφής μίας νέας κριτικής ανθρωπογεωγραφίας του κοινωνικού φύλου σε συνάρτηση με φαινόμενο της μετανάστευσης και παλιννόστησης.

Λ. Γεωργακοπούλου, Αναπαραστάσεις και πρακτικές των Ρομά σχετικά με την διαφορετική εκπαίδευση ανάλογα με το φύλο

Παρουσιάζονται οι αναπαραστάσεις και πρακτικές των Ρομά στο πεδίο της εκπαίδευσης σε συνάρτηση με το φύλο, όπως αναδεικνύονται από τον λόγο των ίδιων, όταν μιλάνε για το ρόλο των φύλων, τις έννοιες της ενηλικίωσης, του γάμου και της οικογένειας, καθώς και της εκπαίδευσης στο σχολείο και τον συνοικισμό. Το υλικό προέρχεται από επιτόπια έρευνα στην κοινότητα των Ρομά του Αλιβερίου Μαγνησίας με αντικείμενο την διαχείριση της σύγκρουσης.
Η παρουσία των παιδιών στο σχολικό πλαίσιο σημαίνει την υποταγή στην κυρίαρχη εθνότητα καθώς ελάχιστος έλεγχος μπορεί να ασκηθεί σ’ όσα διαδραματίζονται εκεί.
Απ’ την άλλη τα κορίτσια διατρέχουν πάντα τον επιπρόσθετο κίνδυνο μόλυνσης από την παρατεταμένη επαφή με τους «μπαλαμούς» όταν μάλιστα σ’ αυτή την ηλικία γίνονται τα προξενιά και κλείνονται οι συμφωνίες μεταξύ των οικογενειών. Αντιθέτως η μικρή τσιγγάνα εκπαιδεύεται από τις μεγαλύτερες σ’ ότι θα της είναι χρήσιμο για την ζωή που προδιαγράφεται να ζήσει.
Όμως οι οπτικές πλέον συγκρούονται γιατί οι πρόσφατες αλλαγές στην αγορά εργασίας οδηγούν κάποιους, ιδίως από τη νέα γενιά, να πιστεύουν ότι μια στοιχειώδης εκπαίδευση γίνεται αναγκαία και για τους Ρομά.
Μεταξύ συμμόρφωσης στην παράδοση και αποδοχής της αλλαγής, προκύπτει μια τάση υπέρ της δεύτερης, ωστόσο η συμμόρφωση στα πλαίσια της κοινότητας αποδεικνύεται ισχυρότερη προκειμένου για την εκπαίδευση των κοριτσιών.
Οι συγκρούσεις αυτές έχουν την βάση τους και σε οικονομικούς και ταξικούς παράγοντες. Η εκπαίδευση στα πλαίσια της κοινότητας σχετίζεται σημαντικά με την αναπαραγωγή τόσο της εκμετάλλευσης της γυναικείας εργασίας όσο και της διάκρισης μεταξύ των οικογενειών. Η εμμονή στην παράδοση φαίνεται να είναι πολύ σημαντική για την συντήρηση των εσωτερικών σχέσεων εξάρτησης και κυριαρχίας που έχουν διαμορφωθεί στην κοινότητα των Ρομά. Αντιστρόφως οι αλλαγές ενδέχεται να τις απειλούν.

Ά. Βιδάλη, Τάνια Βοσνιάδου, Χρύση Ιγγλέση, και Λίλη Βαριδάκη-Λεβίν, Η μέθοδος των Ιστοριών Ζωής στη μελέτη της γυναίκας εκπαιδευτικού
(Εργαστήρι)

Η πρώτη ώρα θα αφιερωθεί σε μια παρουσίαση της μεθόδου με αναφορά σε συγκεκριμένα παραδείγματα από την έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με θέμα την γυναίκα στην εκπαίδευση. Στην συνέχεια θα χωριστούμε σε τρεις ομάδες που θα δουλέψουν κάτω από την καθοδήγηση των τριών εισηγητριών Α. Βιδάλη, Τ. Βοσνιάδου και Χ. Ιγγλέση ένα θέμα της επιλογής τους με την μέθοδο των Ιστοριών Ζωής. Με τον τρόπο αυτό όσοι και όσες συμμετέχουν στο εργαστήρι θα αποκτήσουν μια πρώτη επαφή με την πολύ σημαντική για την έρευνα στην εκπαίδευση αυτή μέθοδο.

Τ. Τσιλιμένη, Η αναπαράσταση του γυναικείου φύλου στα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία

Τα σύγχρονα λογοτεχνικά κείμενα για παιδιά αντανακλούν πτυχές της πραγματικότητας και αναπτύσσουν ρεαλιστικά θέματα, προκειμένου να κοινωνικοποιήσουν τον αναγνώστη και να τον εισάγουν στον περιβάλλοντα χώρο. Θίγονται αξίες κοινωνικές, οικολογικές παγκόσμιες και διαχρονικές προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν και να επηρεάσουν τις απόψεις των παιδιών. Η επίδραση των λογοτεχνικών βιβλίων και η διαμόρφωση συνείδησης και ιδεολογίας στους αναγνώστες είναι ευρέως αποδεκτή. Όσο πιο νεαρή είναι η ηλικία του αναγνώστη, τόσο πιο βαθιά καταγράφεται αυτή η επίδραση. Το είδος των βιβλίων που κυρίως απευθύνεται σε μικρά παιδιά, είναι τα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία, που συνδυάζουν εικόνα και κείμενο. Ο αναγνώστης διερευνά και συναντά τα μηνύματα του βιβλίου τόσο μέσα από το κείμενο όσο και από την εικονογράφηση. Τα μικρά παιδιά που ακόμη δεν έχουν αναπτύξει τη δεξιότητα της ανάγνωσης, ανιχνεύουν το νόημα αποκλειστικά μέσα από τις εικόνες. Η παρούσα εισήγηση διερευνά την αναπαράσταση του γυναικείου φύλου στα εικονογραφημένα βιβλία, τα οποία διαμορφώνουν τις αντιλήψεις των παιδιών με διπλό τρόπο: το κείμενο και την εικόνα.

Μ. Παπαρούση, Αναπαριστώντας το σώμα: σώματα γυναικών σε ηθογραφικά κείμενα του 19ου αιώνα

Η τοποθέτηση γυναικείων προσώπων κειμένων της ελληνικής πεζογραφίας -που ανήκουν στην κατηγορία της αγροτικής ηθογραφίας του 19ου αιώνα- στη θέση του αντικειμένου της ανδρικής παρατήρησης και επιθυμίας, μας προσφέρει τη δυνατότητα να εστιάσουμε την προσοχή μας στην αναπαράσταση του γυναικείου σώματος, στο σώμα σαν «θέαμα» και ταυτόχρονα στο σώμα σαν σύμβολο του δικτύου σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στα δύο φύλα ή γενικότερα ανάμεσα στα άτομα και την κοινωνία.
Με άξονα την κειμενική κατασκευή του γυναικείου σώματος θα διερευνήσουμε τις παραστάσεις της θηλυκότητας, τα συστήματα αξιών, τους κανόνες και τα στερεότυπα που μεταφέρουν κείμενα των Παπαδιαμάντη, Κονδυλάκη, Βλαχογιάννη, Χριστοβασίλη και Καρκαβίτσα, επιχειρώντας ταυτόχρονα να καταδείξουμε τις συγκλίσεις προς ή τις αποκλίσεις από την κοινωνική διαδικασία στην οποία εγγράφονται και στην οποία παραπέμπουν.
Με τον τρόπο αυτόν πιστεύουμε ότι όχι μόνον οριοθετείται ο χώρος της θηλυκότητας και η ιδεολογία που τον περιβάλλει και τον διαμορφώνει, αλλά και αποκαλύπτεται η ιδεολογική στάση των κειμένων, κριτική ή όχι, απέναντί του.

Δ. Αναγνωστοπούλου, Εικονικές αναπαραστάσεις του γυναικείου στη λογοτεχνική γενιά του Τριάντα

Η λογοτεχνική γενιά του Τριάντα, τόσο στην πεζογραφική όσο και στην ποιητική της παραγωγή, παρουσιάζει κάποιες κοινές εικονικές αναπαραστάσεις για το γυναικείο στοιχείο. Άλλοτε η γυναίκα είναι ο τόπος της επιθυμίας, της απόλαυσης και άλλοτε ο τόπος του φόβου και της αποστροφής. Οι δύο αυτές όψεις που καλύπτουν εναλλάξ η μητέρα και η ερωμένη αποτελούν το ίδιο νόμισμα της εξιδανικευμένης γυναίκας, της γυναίκας-αιώνιου ιδανικού. Στα κείμενα αυτά αλλά και στις αναπαραστάσεις που προβάλλουν εκφράζεται η ανάγκη και η αδήριτη αναζήτηση του απόλυτου έρωτα αλλά συγχρόνως πιστοποιείται η αδυνατότητά του. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, κυρίως στην αφηγηματική παραγωγή, να αναδεικνύεται η άλλη όψη του έρωτα, ο θάνατος και συχνά οι μυθιστορηματικοί ήρωες να εμφορούνται από βίαιη ενόρμηση θανάτου, μεταμφιεσμένη σε σεξουαλική ενόρμηση.
Στην παρούσα μελέτη θα ανιχνεύσουμε κάποιες όψεις του γυναικείου αυτού προσώπου μέσα από ενδεικτικά κείμενα, πεζά και ποιητικά, ανδρών συγγραφέων της γενιάς του τριάντα. Οι όψεις αυτές καθιστούν τον έρωτα τόπο του άλλου, ενός άλλου όμως ασύλληπτου και αδύνατου.

Σ. Οικονομίδου, Ένα παιδί, μα τι παιδί: ταυτότητες φύλου στη λογοτεχνία για μικρές ηλικίες

Η εισήγηση εξετάζει απεικονίσεις έμφυλων ταυτοτήτων που εγγράφονται σε συγκεκριμένα έργα σύγχρονης παιδικής λογοτεχνίας για μικρές ηλικίες, προσπαθώντας να εντοπίσει εάν υπάρχουν μετακινήσεις από τις στερεοτυπικές πατριαρχικές θέσεις του ανδρισμού και της θηλυκότητας.

>> Δείτε το πρόγραμμα της διημερίδας


>> Επιστροφή στο αρχείο των εκδηλώσεων

© 2003-2008: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας